An Lý: 'Đọc tác giả Nobel 2017 là bước vào hẹn hò giấu mặt'

Theo người dịch cuốn "Dạ khúc", mỗi tác phẩm của Kazuo Ishiguro có văn phong, giọng kể riêng, đưa người đọc vào một cuộc hẹn hò không thể đoán trước.

An Lý là người dịch tập truyện ngắn Dạ khúc: năm câu chuyện về âm nhạc và đêm buông của tác giả Kazuo Ishiguro sang tiếng Việt. Không những thế, cô còn là người mến mộ tác giả Anh gốc Nhật, sắm đọc rất nhiều những thành quả mà nhà văn này cho xuất bản.

Ngay khi Kazuo Ishiguro được tôn vinh tại Nobel Văn học 2017, An Lý đã có những san sẻ về văn học của tác giả, quá trình dịch tập truyện ngắn Dạ khúc: Năm câu chuyện về âm nhạc và đêm buông.

Nhà văn Kazuo Ishiguro đạt giải Nobel 2017.

- Xúc cảm của An Lý ra sao khi biết tin Kazuo Ishiguro được giải Nobel?

- Tất nhiên tôi rất vui. Đang mải cá cược với bằng hữu xem liệu có phải là Amos Oz hay Margaret Atwood nhưng hoàn toàn tin rằng giải thưởng sẽ lại về tay một người mà độ phủ sóng eo hẹp của bản thân chưa với tới.

Khi nghe Viện hàn lâm Thụy Điển công bố, tôi đã phải chờ nghe lại để rõ là không lầm. Một bất ngờ, nhưng thú vị hơn rộng rãi bất thần của năm rồi.

Ishiguro thuộc về số tác giả mà tôi phấn đấu khiến một "completist", nghĩa là đọc hết mọi cuốn sách mà ông cho xuất bản. Tôi nghĩ ông là một người viết kỳ lạ: nếu đọc hết sách của ông, người ta sẽ bị cuốn tham gia trái đất của ông khó khăn xong xuôi ra được, nhưng khi quan sát riêng lẻ từng cuốn sách, có thể tuyệt hảo sẽ không nhiều.

Những cuốn lạ và lạ mắt nhất của ông lại không tuyệt vời nên khó được ưu tiên lựa chọn dịch, còn những cuốn thông thường nhất lại thường mang lối viết dễ chơi một cách lừa dối. Một vài quyển tôi đọc tới lần thứ nhì mới trợ thì gọi là nắm bắt, mà với vận tốc hiện ra sách mới và hay của thời này thì mấy người nào có thời điểm bỏ ra cho một cuốn sách ít ấn tượng tới lần thứ nhị?

- An Lý có nhận xét gì về giải thưởng dành cho Ishiguro của Ủy ban Nobel?

- Về giải thưởng thì tôi cũng không có gì để góp vào khúc đồng ca đang phán xử râm ran tối nay và những ngày tiếp theo. Tôi chỉ hy vọng đây sẽ là động lực để thêm phổ quát người xem xét đến tên tác giả, tìm đọc sách, và các nhà xuất bản chóng ra sách mới, khác lạ là cuốn khiến nên tiếng tăm ông, The Remains of the Day đã đoạt giải Booker 1989.

Nghe nói cuốn Mãi đừng xa tôi do anh Nai lưng Tiễn Cao Đăng dịch cũng sắp được tái bạn dạng, đấy là một bước trình bày tốt cho độc giả nào muốn mở đầu mua đọc Ishiguro.

- Yếu tố gì làm An Lý dịch cuốn "Dạ khúc: Năm câu chuyện về âm nhạc và đêm buông"?

- Như phần lớn dân chúng dịch những cuốn sách khác: do nhà xuất bạn dạng mời và tôi đồng ý.

Sách Dạ khúc: Năm câu chuyện về âm nhạc và đêm buông.

- An Lý cảm kiếm được thế nào về nội dung và văn phong của Kazuo Ishiguro trong tập truyện ngắn này?

- Vì sách dịch cũng đã lâu, sợ rằng cảm xúc không được như ban đầu, nên tôi sẽ chép lại ở đây những dòng tôi viết thuở đầu khi sách sắp công bố.

Xuất hiện trong Dạ khúc là một dàn hero “toàn cầu” với những câu chuyện đặt trong những bối cảnh khác biệt. Một nhạc công ghi ta quê Đông Âu chật vật tậu chỗ đứng ở quảng trường Venice. Một hàng ngũ bằng hữu đại học gặp mặt lại nhau ở London khi tuổi xanh đã gần cạn, nhớ lại thời sinh viên xa xăm giữa ái tình âm nhạc và những ham mê xuất sắc.

Một nhạc sĩ trẻ trốn nền công nghệ âm nhạc London về khu đồi Malvern của tuổi thơ mình, thình lình gặp cặp hiền thê chồng nhạc công Thụy Sĩ. Một tay kèn saxo Mỹ tài cao nhưng phận thấp, đụng độ giới giao tế trong khách sạn ở Beverly Hills. Một nghệ sĩ cello Hungary ấp ủ mộng nhân kiệt giữa lúc sử dụng tiếng bè phái kiếm miếng ăn...

Những nhân loại thuộc những giai tầng thị trấn hội rất khác, được gắn kết với nhau, và với người đọc, bằng âm nhạc - thứ ngôn ngữ quốc tế bình thường cho mọi tâm hồn.

Nhưng đó chẳng hề thứ âm nhạc công cộng to lớn hay âm nhạc thính phòng sang trọng, mà là âm nhạc tham gia thời điểm âm thầm, chiêm nghiệm riêng tây.

Trong mỗi câu chuyện có sự đụng chạm rất khẽ giữa hai quả đât: nhân loại tư nhân bé xíu nhưng sống động, nơi các ước vọng hoài bão còn ôm, và nhân loại của thắng lợi, hào nhoáng, nơi các ước vọng đã thành hiện thực, nhưng cũng có quá phổ quát điều có thể mất đi.

Nỗi quyến luyến của mỗi nhân vật với trái đất thứ nhất, và thèm khát nhưng e dè trước thế giới thứ nhị, khiến ta nhớ lại bài hát của cô bé xíu trong Mãi đừng xa tôi, và làm cho mỗi câu chuyện đều nhuốm một vẻ rầu rĩ dịu ngọt.

- Quá trình dịch cuốn “Dạ khúc” An Lý gặp gỡ khó khăn, dễ dãi gì? Chị khắc phục những trở ngại khi dịch sách ra sao?

-Như với mọi cuốn sách khác: nhờ các khí cụ tra cứu để mày mò những gì chính mình chưa nhân thức và nhờ con mắt sắc của chỉnh sửa viên để đỡ những gì chính mình bỏ sót.

Các nhạc công, nhạc sĩ của Dạ khúc nói phổ thông về những khía cạnh công nghệ của âm nhạc mà tôi không nắm rõ, hoặc thậm chí tiếng Việt không có từ để dùng, nhưng may mắn là phiên bản dịch đã được anh Cao Việt Dũng đọc rất kỹ lượt cuối trước khi xuất phiên bản, và chỉnh thêm kha khá về thuật ngữ.

Một cuốn sách tí hon và thật ra không được niềm nở vào thời gian ấy (cũng như hiện nay) lại được anh chăm sóc tương tự, tôi cảm thấy rất biết ơn, có nhẽ cũng vì thanh khí giữa người đọc và người viết mà ra.

Bên cạnh, đương nhiên, sự giàu có của tư liệu đa phương tiện trên mạng tham gia kỷ nghuyên này luôn là ưu thế quý báu với mỗi người dịch. Các anh hùng trong Dạ khúc tới trong khoảng, và đi khắp châu Âu; mỗi lần sang một bối cảnh mới, tôi có thể triền miên trên YouTube phổ thông tiếng liền không chỉ để xác định xem Jan và Tibor chơi bè bạn ở góc nào trên quảng trường Venice, hay Tilo và Sonja sẽ nhìn thấy gì trên khu đồi Malvern, mà tìm bí quyết hình dung chính mình sống trong không khí ấy.

Dịch cuốn sách mỏng mảnh này đối với tôi giống như được du lịch trong cả không gian lẫn trong âm nhạc, bởi vừa nghe một playlist những bài hát được kể tên vừa đọc (lại) cuốn sách, sẽ biến đổi hẳn thưởng thức đọc, cho bạn nắm bắt một phương pháp trực tiếp mà không bí quyết mường tượng nào thay thế được cảm xúc của các nhân vật, cũng như nắm bắt rằng mỗi câu chuyện đọc lướt qua trên mặt giấy có thể hao hao nhau, nhưng khi bật nhạc, sẽ mang những "vị" hoàn toàn không giống nhau.

- An Lý đánh giá thế nào trị giá của tập truyện ngắn này?

- Những truyện ngắn trong Dạ khúc được viết nhẩn nha trong quãng thời gian Ishiguro loay hoay với ý tưởng về Người to con ngủ quên, vừa để đổi gió vừa như ghi nhớ giấc mơ thời trẻ. Đầy đủ kinh nghiệm của các nhạc sĩ trẻ đang mua tuyến phố sống với nghề trong đó cũng là trải nghiệm của chính ông. Và độc giả đi theo những bài hát của ông, như đã nói ở trên, cũng giống như được ông hướng dẫn qua một khóa học lịch sử âm nhạc cấp tốc.

Bởi vậy, trước hết, cuốn sách là một bài ngợi ca mỏng nhưng không hề nhỏ dành cho tình ái âm nhạc. Sau Dạ khúc, đọc (lại) những cuốn khác của ông, tôi mới nhìn thấy âm nhạc được cài cắm trong những thời gian kịch tính ở khắp nơi, về điểm này thì cũng giống nhà văn "người Nhật gốc Nhật" trên cửa miệng mọi người mỗi khi 04 tuần Mười đến (ý dịch giả nhắc đến Haruki Murakami – pv).

Thêm nữa, Dạ khúc là cuốn sách độc nhất đến thời điểm này của Ishiguro không đặt trên cái nền lịch sử hay kỳ ảo mà thuộc bối cảnh trợ thì gọi là "thực tế". Không chỉ khiến người đọc tưởng mức độ gần gụi với tâm sự thật của tác giả hơn, đây còn là một thách thức khi tước hết những nhân tố quyến rũ bề ngoài, lại thêm gian khổ khi là tập truyện ngắn.

Thiếu môi trường tung tẩy của tiểu thuyết, không dễ dàng khai triển một tình tiết phổ biến cung bậc thăng trầm vốn là cái ma lực chính đưa đẩy độc giả đi theo câu chuyện, truyện ngắn cho nên thường được coi là hòn đá thử quà cho kĩ năng của nhà văn, yêu cầu rạng ngời bằng chính lối viết của chính mình.

(Cả ở Việt Nam hiện nay, khi việc chọn sách thường khởi đầu từ đề tài và diễn biến giả dụ chẳng hề từ trưng bày của cộng đồng hoặc bán đồng giá, nhịn nhường như truyện ngắn ít được lưu ý hơn tiểu thuyết, giả dụ tập Người ăn chay của Han Kang, hay Chuyện kể trăng nghe của Shin Kyung Sook mà tư nhân tôi thấy là viết tốt hơn cả ba cuốn tiểu thuyết của bà đã xuất phiên bản. Kì vọng với cuốn Đọc truyện ngắn mà Tao Cộng đồng mới xuất phiên bản, tình hình sẽ có gì thay đổi chăng.)

Về điểm này thì, Dạ khúc xứng đáng là một chả hạn cô đọng những điểm thú nhất của người đọc Ishiguro, như là những chuyển đổi tinh tế trong tâm lý anh hùng và giao thiệp giữa các nhân vật, những tình huống dở khóc dở cười và cái uy tậu Anh không dễ nhận ra, hoặc sự pha trộn kiểu Shakespeare giữa cái thăng hoa và cái tầm phàm ba láp. Có phổ biến tình huống hoặc câu nói, khi đọc cảm thấy nhẹ thênh, nhưng cả hiện giờ sau bảy năm tôi vẫn nhớ lại để đau xiết hoặc rùng mình.

Sách và phim chuyển thể tiểu thuyết The Remains of the Day - thành quả quan trọng của Ishiguro

- Một vài quan điểm cho rằng văn phong của Kazuo Ishiguro trong tiểu thuyết “Mãi đừng xa tôi” đặc biệt hoàn toàn thứ văn chương của tập truyện ngắn “Dạ khúc”. An Lý nghĩ sao về kiếm được xét đó?

- Thật ra, trong thời kỳ sáng tác của Ishiguro, Mãi đừng xa tôi đã là cuốn tiểu thuyết thứ sáu. Ví như đi theo từng cuốn sách, người đọc sẽ thấy không có cái gọi là "văn phong Ishiguro" cố định, mà ông giống như một con phượng hoàng/tắc kè bông, mỗi lần bắt tay tham gia cuốn sách mới là một thử thách mới trong trò chơi tự đặt ra cho mình.

Ngay cả chuyên mục cũng nhiều khi là thí điểm, làm cho người đọc bước vào mỗi cuộc hứa hò giấu mặt không thể dựa vào những gì mình đã nhân thức, và ông - dù thành công đến đâu - luôn có ý thức viết theo giọng anh hùng của bản thân mình.

Bởi vậy, cùng là cái bức bối, nhưng cô tí hon mới lớn sống trong cộng đồng biệt lập với xã hội trong Mãi đừng xa tôi, hay người quản gia lạc thời đại trong The Remains of the Day, hay ông già chìm giữa màn sương trung cổ hủ trong Người kếch xù ngủ quên, sẽ có phương pháp bức bối rất khác nhau. Và tất nhiên sẽ khác những người, dù chưa hoàn toản, nhưng đang trong độ trẻ tuổi sống với niềm ham mê nghệ thuật của bản thân mình, trong Dạ khúc.

- Kazuo Ishiguro là người Anh gốc Nhật, các truyện ngắn trong tập cũng được viết ở đa dạng bối cảnh, địa danh khác biệt. An Lý kiếm được xét gì về tính phổ quát, xuyên nước nhà trong văn học Kazuo Ishiguro?

- Thực tại, sau nhị cuốn sách trước tiên lấy bối cảnh Nhật theo lời nhắn nhủ của nhà xuất bản (dẫn tới một cơ số lỗi sai về lịch sử văn hóa hẳn sẽ gây đa dạng chỉ trích nếu như xuất bản vào thời gian này) thì Ishiguro đã hoàn toàn ủ ấp trọn tư cách một nhà văn Anh từ The Remains of the Day.

Thiên nhiên Anh, cá tính Anh, các yếu tố của nước Anh, và mới đây nhất là truyền thuyết và lịch sử Anh quốc trong Người lớn lao ngủ quên, đã trở thành nguyên liệu trong các tiểu thuyết của ông, một phương pháp chắc chắn biến thành sở hữu của ông và biến ông biến thành người phát ngôn trong thế hệ nhà văn Anh hiện đại.

Thật ra Dạ khúc lại chứa nhiều dấu ấn để lại của tuổi thơ di dân cùng thời kỳ hòa nhập của Ishiguro nhất, với đầy đủ anh hùng là dân nhập cư trong khoảng Đông Âu về trọng tâm châu Âu, hoặc trong khoảng quê lên đô thị London hay Los Angeles, hoặc dễ chơi là trong khoảng những tầng thị trấn hội thấp nhất muốn lên đến đỉnh cao của nghệ thuật và danh vọng (fan của La La Land hẳn sẽ thấy đông đảo đồng cảm).

Thứ xuyên nước nhà độc nhất vô nhị trong những câu chuyện này là âm nhạc, nhưng nếu như chú ý kỹ, âm nhạc ấy cũng có một cấu trúc lệch vô cùng rõ, với Great American Songbook và nhạc thính phòng châu Âu nhập vai tâm chính mà cả quả đât bị hút về.

Vấn đề nhiều của Ishiguro, giả dụ có, là ở chỗ cũng như mọi nhà văn lớn đi đến cái phổ thông từ những hình hài cụ thể, ông nói về điều mà ông tri nhận là thân phận căn bản của loài người, một thân phận không dứt vẫy vùng, không chấm dứt rơi rụng, mặc dầu yếu tố ấy chỉ như một nốt nghịch âm bên lề rất khó khăn kiếm được thấy trong tập truyện ngắn có vẻ nhẹ nhàng này.

An Lý là một dịch giả trẻ, nhưng sở hữu khối thành quả dịch chẳng hề bé nhỏ. Một số công trình do An Lý chuyển ngữ được nhiều bạn đọc nhân thức tới như: Chuyện người tùy nữ, Tay sát thủ mù (Margaret Atwood), phần thơ và phụ lục trong Chúa tể những chiếc nhẫn... 

An Lý còn là người biên tập cho bản dịch một số cuốn sách như Lolita (Nabokov), Thời nắng lịm (Eugen Ruge)...

Tác giả Nobel 2017 tiên tri về sự phi nhân của xã hội tiến bộ Giới văn học trong nước không lạ với tác giả Kazuo Ishiguro, bởi ông là người viết nên những tác phẩm dự đoán về sự suy thoái nhân tính loài người.

Có thể bạn quan tâm: tin tổng hợp